Αναλυτική έρευνα ιστορική Ο δημοσιογράφος Νίκος Βάνης για Ρεπορτάζ Πέρα από τις αναφορές που έχουμε για αυτόν από τα διάφορα ιστορικά βιβλία, γνωρίζουμε τις απόψεις του από τα ίδια τα συγγράμματά του, φιλοσοφικά, ιστορικά και πολιτικά.
Ο Δραγούμης ορίζοντας τον εθνικισμό ως ενέργεια και έχοντας ως δόγμα πως ο καθένας πρέπει να ενεργεί σαν να επρόκειτο αυτός να σώσει την πατρίδα του, υπήρξε ένας από τους πρωτεργάτες της αντιμετωπίσεως των Βουλγάρων κομιτατζήδων στα μακεδονικά εδάφη.Μην έχοντας εμπιστοσύνη στους πολιτικούς του κοινοβουλευτισμού, τους οποίους δεν παραδεχόταν ως αντιπροσώπους του έθνους, έδρασε ως Έλλην Μεγαλοϊδεάτης, προσπαθώντας να διασώσει την μακεδονική γη από τον εκβουλγαρισμό της.
Το όραμα για την ένωση της φυλής σε ενιαίο κράτος Ο ίδιος πίστευε στην ένωση της φυλής και για αυτό τον λόγο ταύτισε την Μεγάλη Ιδέα όχι με την αντίληψη της ανασυστάσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά με την απελευθέρωση όλων των εδαφών που διαβιούσε ελληνικός πληθυσμός.